Iso-polifonia – Këndim polifonik shqiptar

Këndimi polifonik shqiptar është një formë tradicionale e muzikës popullore shqiptare që është një mbetje e këndimit polifonik ballkanik parahistorik. Si një tipar i rëndësishëm kulturor i shumë zonave të Shqipërisë, ajo u regjistrua në listën e UNESCO-s të trashëgimisë botërore jomateriale në Evropë në 2008. vjet

Isshtë i pranishëm si një pjesë e rëndësishme e kulturës lokale në katër rajone të jugut të Shqipërisë: Myzeqeja, Toskëri, eramerija dhe Labëria, por gjithashtu mund të gjenden në veri të Shqipërisë (Peškopija dhe Malesija), Kačanik në Kosovë dhe në disa zona të Maqedonisë (Pollog , Tetovë, Kërçovë dhe Gostivar). Mund të ndahet në dy grupe kryesore stilistike të kryera nga Gegi në veri të Shqipërisë dhe Toski dhe Labi në jug të vendit.

Ky këndim polifonik shoqërohet gjithashtu me këndimin ison-polifonik të muzikës kishtare bizantine të karakterizuar nga gumëzhima që shoqëron këndimin polifonik. Gumëzhitja kryhet në dy mënyra: Toski gjithmonë këndon dhe përhap zërin “e” me frymëmarrje të mbytur, ndërsa Labi ndonjëherë përdor tone ritmike me tekstin e këngës.

Këndimi polifonik folklorik shqiptar kryhet kryesisht nga burra që festojnë ngjarje të ndryshme si dasma, funerale, festa të korrjes, festime fetare, ose festivale të famshme folklorike siç është ai çdo pesë vjet në Gjirokastër (shqip: Festivals Folklorik Kombëtar).

Kjo këndim karakterizohet nga këngë që kanë dy seksione solo, një melodi dhe një antermelodë me gumëzhitje të korit. Forma e seksioneve solo ndryshon në varësi të mënyrave të ndryshme të kryerjes së zhurmës, e cila ka një larmi të madhe formash, veçanërisht në stilin popullor të miratuar nga të gjitha grupet që interpretojnë këtë këndim.

Gjatë dekadave të fundit, falë rritjes modeste të turizmit kulturor dhe interesit të shtuar të studiuesve, ata kanë kontribuar në ringjalljen e tij. Por është ende e kërcënuar rëndë nga varfëria, mungesa e mbrojtjes ligjore dhe mbështetjes financiare për interpretuesit e saj, gjë që rrezikon transmetimin e një repertori të gjerë këngësh dhe teknikash. Eksodi rural i të rinjve që shkojnë në qytete dhe jashtë vendit në kërkim të punës e nxit më tej këtë rrezik. Prandaj, për fat të keq, transmetimi i kësaj mënyre të kënduari te brezat e rinj ka kaluar nga edukimi familjar tek artistët profesionistë të folkut dhe shoqëritë kulturore dhe artistike.